عده به چه معناست؟

عده در انحلال نکاح

گاهی ممکن است نکاح به طلاق منجر شود. پس از طلاق زن تا مدتی نمیتواند مجددا ازدواج کند و به این دوره زمانی، عده میگویند و این زن را اصطلاحا میگویند در عده است یا عده نگه داشته است. منطق عده آن است که از عدم بارداری زن، پیش از ازدواج دومش اطمینان حاصل شود.

ماده ۱۱۵۰ قانون مدنی: عده عبارت است از مدتی که تا انقضای آن، زنی که عقد نکاح او منحل شده است نمی‌تواند شوهر دیگر اختیار کند.

این قاعده هم برای طلاق هم برای وفات شوهر هم برای فسخ ازدواج صادق است. در رابطه با فسخ ازدواج صحبت خواهیم کرد اما منظورمان از این بحث آن است که هرچیزی که زن را از یک ازدواج به هر دلیلی خارج کند، وی را ملزم به نگه داشتن عده میکند. مدت عده را با طهر محاسبه میکنند.

طهر چیست؟ به مدت زمان بین دو قاعدگی طهر میگویند. یعنی زمان بین دو عادت ماهیانه که زن در این مدت میتواند واجبات دینی همچون نماز و روزه را به جا بیاورد و این زمان برای زنانی که عادت ماهیانه مرتب دارند حداقل ده روز و حداکثر سه ماه است. (یعنی زنی ممکن است سه ماه یکبار و یا ده روز یک بار مرتب وارد دوره قاعدگی شود اما بازهم این دوره به صورت مرتب است که البته به صورت معمول بیست و پنج روز است) و اگر زنی عادت ماهیانه مرتب نداشته باشد، زمان عده ی وی بر پایه ی ماه محاسبه میشود.

با این توضیحات زنی که به صورت مرتب وارد دوره قاعدگی میشود، در صورت طلاق یا فسخ نکاح باید سه طهر عده نگه دارد. یعنی سه دوره پاکی را بگذراند و اگر دوره قاعدگی نامرتبی دارد، باید سه ماه عده نگه دارد.

 ماده ۱۱۵۱ قانون مدنی: عده طلاق و عده فسخ نکاح سه طهر است مگر اینکه زن با اقتضای سن عادت زنانگی نبیند که در این صورت عده او ۳ ماه است.

اگر زنی ازدواج موقت کرده باشد و زمان ازدواج موقت وی به پایان رسیده باشد یا طلاق گرفته باشد یا ازدواجش فسخ شده باشد و باردار هم نباشد، مدت عده ی او دو طهر است و اگر یائسه باشد، یعنی به سنی رسیده باشد که دیگ عادت ماهیانه نشود، مدت عده وی ۴۵ روز است.  اما اگر زنی باردار باشد، مدت عده ی او تا پایان زمان بارداری و وضع حمل وی میباشد.

ماده ۱۱۵۲: عده طلاق و فسخ نکاح و بذل مدت و انقضاء آن در مورد نکاح منقطع در غیر حامل دو طهر است مگر اینکه زن با اقتضای سن عادت‌ زنانگی نه بیند که در این صورت ۴۵روز است.

ماده ۱۱۵۳: عده طلاق و فسخ نکاح و بذل مدت و انقضاء آن در مورد زن حامله تا وضع حمل است.

عده در فوت همسر

حال اگر همسر زن فوت شود، چه در ازدواج دائم یا موقت، مدت عده ی او چهار ماه و ده روز است. اگر زن باردار باشد و زیر چهار ماه و ده روز زایمان کند نیز باید همان چهار ماه و ده روز عده را نگهدارد.

مثلا خانم الف در ماه هفتم بارداری به سر میبرد که همسرش فوت میکند. دو ماه بعد وضع حمل میکند.در اینجا هم باید برای دو ماه و ده روز دیگر پس از وضع حملش صبر کند. اما اگر زمان فوت همسرش تا وضع حملش بیش از چهار ماه و ده روز به طول بیانجامد پس از وضع حمل از عده خارج میشود.

ماده ۱۱۵۴: عده وفات چه در دائم و چه در منقطع در هر حال چهار ماه و ده روز است مگر این که زن حامل باشد که در این صورت عده وفات تا‌ موقع وضع حمل است مشروط بر این که فاصله بین فوت شوهر و وضع حمل از چهار ماه و ده روز بیشتر باشد و الا مدت عده همان چهار ماه و ده روز ‌خواهد بود.

عدم نیاز به نگه داشتن عده

نگه داشتن عده فقط در یک مورد الزامی نیست. آن هم زمانیست که زنی یائسه باشد و عادت ماهیانه نشود و میان او و شوهرش نیز حتی برای یک بار هم رابطه جنسی برقرار نشده باشد و دلیل خروج زن از ازدواج هم طلاق یا فسخ نکاح باشد.

در این صورت چه در ازدواج دام و چه در ازدواج موقت، زن ملزم به نگه داشتن عده نیست. اما اگر همسر زنی با تمام این شرایط فوت شود در هر صورت زن موظف به نگه داری  چهار ماه و ده روز عده است.

ماده ۱۱۵۵: زنی که بین او و شوهر خود نزدیکی واقع نشده و همچنین زن یائسه نه عده طلاق دارد و نه عده فسخ نکاح ولی عده وفات در هر دو ‌مورد باید رعایت شود.

اما مسئله ی آخر در رابطه با اشخاص غایب مفقود الاثر است. زن میتواند از این شخص به حکم دادگاه طلاق بگیرد. اگر این اتفاق بیفتد از آن جا که بین زنده یا مرده بودن شخص مفقود الاثر ابهام است، زن باید پس از طلاق، عده _وفات_ یعنی چهار ماه و ده روز نگه دارد.

ماده ۱۱۵۶: زنی که شوهر او غایب مفقودالاثر بوده و حاکم او را طلاق داده باشد باید از تاریخ طلاق عده وفات نگاه دارد.